• Can sıkıntısı dikkat eksikliğinin bir işareti olabilir. Umutsuzluk depresyon belirtisi olabilir.
• Düzensiz olmak, geç kalmak, bir şeyleri kaybetmek ve dikkatsiz olmak dikkat eksikliğinin en belirgin belirtileridir.
• Dikkat eksikliğini teşhis etmek ve tedavi etmek, depresyonun tedavisine yardımcı olmak için ilk basamaktır.

18 yaşında bir üniversite öğrencisi olan Rıfat, Suriye göçmeni olup mühendis olan ailesi tarafından bana yönlendirildi. Rıfat mühendislik okuyordu ama depresyon belirtileri gösteriyordu. Sabah kalkamıyor, derslerinden kalıyordu. Annesi bana, "Konsantre olmuyor. Dikkati kolayca dağılıyor. Hayatını nasıl kazanacağını bilmiyoruz," diye yakındı.

Sıkıntı ve Depresyon
Rıfat’la tanıştığımda kot pantolon ve tişört giymişti. Görünüşünde kendine bakmadığını düşündürecek kadar dağınık hiçbir şey yoktu. Bir psikiyatrla konuştuğu için biraz asık suratlı ve mutsuz görünüyordu ama ciddi şekilde depresyonda olan birini karakterize eden o ezici çoğunlukla umutsuz tavrına sahip değildi.

"Ailen senin için endişeleniyor, Rıfat dedim. "Bana neler olduğunu anlatabilir misin?"

Rıfat bana mühendislik derslerinde çok sıkıldığını söyledi. Okulu hiçbir zaman sevmemişti ve kendini her zaman gerçek aşkı olan müzik hakkında hayal kurarken bulmuştu. Ne tür müzikten hoşlandığını sordum. Bana piyano çaldığını ama başarılı müzisyenler olan ailesinin ondan çalmasını istediği klasik müziği çalmaktan hoşlanmadığını söyledi. Sorunun bir kısmının klasik bir müzik parçasını kolayca ezberleyip kafasında çalabilmesi olduğunu açıkladı. Daha sonra oturup piyanoda çalmayı çok sıkıcı buldu.

Gözleri parlayarak, "Gerçekten çalmak istediğim şey caz," dedi. Rıfat’ı heyecanlandırın şeyin cazın doğaçlama doğası olduğu ortaya çıktı.

Dikkat Eksikliği Klasik Belirtileri
Rıfat ne kadar çok konuşursa, onun dikkat eksikliği bozukluğu (DEB) olan birinin profiline uyduğunu o kadar çok görebiliyordum. İlgi duymadığı bir şeye konsantre olamıyordu. Son derece zeki olmasına rağmen, sınıfta sıkıldığı ve sinirli olduğu için okul yılları zorlu geçmişti. Yine de caz hakkında konuşurken sadece hevesli değildi, aşırı odaklanmıştı. Bu performans farkı, teşhis edilmediğinde ve tedavi edilmediğinde DEB'in klasik bir işaretidir. DEB'den mustarip yetişkinler kadar çocuklar da hayatta -okulda ve işyerinde- genellikle geride kalırlar. Odaklanamadıkları için tembel olmakla ve denememekle suçlanırlar. Sıkıcı buldukları şeylere konsantre olmak için umutsuzca mücadele etmek zorundalar ve hiçbir şeyden can sıkıntısından daha fazla nefret etmiyorlar. Akılları dağılır ve zaman mefhumunu kaybederler, kronik geç kalmalarıyla çoğu zaman başkalarını kızdırırlar. Nasıl düşündüklerini ve çalıştıklarını anlamayan bir dünyada kapana kısılmış hissediyorlar.

Teşhis
DEB veya DEHB (hiperaktivite bileşeni olan dikkat eksikliği bozukluğu) için tek bir tıbbi, fiziksel veya genetik test yoktur. Ancak bir psikiyatristin işinin bir kısmı da ciltler dolusu konuşma yapanlarda küçük ayrıntılara dikkat etmektir. Rıfat bana depresyondan muzdarip biri olarak tanıtılmış olsa da, başka bir şeylerin döndüğünü hissedebiliyordum. Onu DEB için taradım, bu durumdaki insanlar için tipik olarak büyük engeller haline gelen günlük meseleler hakkında sorular sordum. Rıfat dikkat etme, yönergeleri takip etme, organize olma, dakik olma, bir şeyleri kaybetme ve dikkatsiz olma ile ilgili bir ömür boyu sorun yaşadığını bildirdiğinde, bu açıkça DEB teşhisine işaret ediyordu. (Kıpır kıpır, fevri, gürültücü, aşırı konuşan, sözünü kesen ve/veya sabırsız olduğunu gözlemleseydim tanı DEHB olurdu.)

Eşlik eden bozukluklar teşhis edildiğinde – Rıfat’ın durumunda, depresyon ve DEB - ikisini de tedavi etmemiz gerekir. Ruh halini yatıştırmak için bir antidepresan yazdım. Rıfat, müzikal ilgilerini anlamadığını veya saygı duymadığını hissettiği ve yalnızca üniversiteden sonra yüksek maaşlı bir iş bulmasını umursadığı ebeveynlerine yabancılaşmış hissetti. Onunla ailesiyle yakınlaşma konusunda çalışmaya başlamak için öfkesinin yoğunluğunu azaltmam gerektiğini biliyordum. Ayrıca konsantre olma yeteneğini artırmak için bir psikostimülan reçete ettim.

Psikostimulanların odaklanmayı ve konsantrasyonu artırarak kişinin en az ilgi duyduğu alanlarda gelişmesine yardımcı olurken, kişinin doğal olarak çekildiği bir alanda bir roket gibi havalanabileceği doğrudur. Ama şimdiden geleceğe düz bir çizgi çizmeme konusunda uyarıyorum. Deneyimlerime göre, ileride kişinin daha az ilgi çekici ancak pratik yaşamda önemli olan projeleri üstlenmesine ve üstlenmesine izin veren bir kendini geliştirme sürecine yol açar. Yani ailesine Rıfat’ın ilgi alanlarını müzik ya da mühendislik olarak düşünmelerine gerek olmadığını açıkladım. Bu iki çalışma biçimi hiç de birbiriyle çelişmeyebilir. Müzikal başarıları, daha sonra profesyonel yaşamının başka bir alanına odaklanmasına yardımcı olabilir.

Rıfat gibi hastalar için DEB'in teşhisi ve tedavisi, depresyonun tedavisine yardımcı olmaktadır. DEB'lu bazı hastaların ailelerinde depresyon öyküsü vardır ve DEB tedavi olduktan sonra bile bunun için tedavi edilmeye devam etmeleri gerekir. Diğerleri için, destekleyici bir aile ortamı oluşturmaya yardımcı olmanın yanı sıra DEB’i tanımlamak ve tedavi etmek, antidepresan tedavinin nihai olarak sonlandırılmasına izin verir. Ancak kilit nokta, değerlendirme sırasında hastanın karşılaştığı sorunların tam bir tablosunu elde ettiğimizden emin olmaktır. Bu olmadan, doğru bir değerlendirme, teşhis ve tedavi planı yapamayız.

Sonsöz
Rıfat‘ın mühendislik okumaya devam ettiği ortaya çıktı. Sonunda o kadar da sıkıcı olmadığını keşfetti. Grubuyla çalmaya devam etti ve kolej boyunca kulüplerde para kazandı. Bugün mühendis olarak çalışıyor ve ara sıra hafta sonları küçük kulüplerde caz piyano çalıyor. Etkili, istikrarlı bir ilaç rejimi kullanıyor ve yakın ilişkisinde yön bulmasına ve hem müzik tutkusu hem de geçimini sağlama pratiklerini içeren bir iş/yaşam dengesini korumaya devam etmesine yardımcı olması için bir psikoterapist görüyor.