Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel davranışçı terapi bir psikoterapi türüdür. İnsan davranışı ve duygularını inceleyen psikolojik modellerden yararlanılarak geliştirilmiştir. Bilimsel bir zemin üzerine kurulu olup birçok psikiyatrik bozukluk ve geniş bir sorun alanında etkili olduğu kanıtlanmış bir tedavi yaklaşımıdır.

Davranış tedavileri, öğrenme ilkelerinin davranış bozukluklarının analiz ve tedavilerine sistematik bir biçimde uygulanışıdır. Davranış tedavileri doğrudan uyumsuz davranışlar üzerine odaklanır. Davranışçı tedavide bireye tedavinin mantığı anlatılıp, örneğin kaygı verici durumlarla karşılaştığında kaçmak yerine, kaygıyla başa çıkmak konusunda ne tür yöntemler uygulayabileceği anlatılır.

Bilişsel teoriye göre ise çocukluk çağındaki deneyimler öğrenme yoluyla bazı temel düşünce ve inanç sistemlerinin oluşmasına neden olur. Bu temel düşünce ve inançlar „şema“ olarak da adlandırılır. Bu şemalar katı düşünce kalıpları olup, yaşamın daha ileri dönemlerinde bireylerin kendileri ve yaşadıkları dünyaya ilişkin algılarını biçimlendirir. Psikiyatrik bozukluklar, bireyin bilinçli olarak farkında olmadığı bu olumsuz düşünce kalıplarının içindeki temel düşünceleri destekleyen bir yaşam olayının ardından gelişir.

Tedavide danışan ile terapist çeşitli sorunları belirlemek ve anlamak için işbirliği içinde düşünce, duygu ve davranışlar arasındaki ilişkiler konusunda çalışırlar. Bu yaklaşım genellikle "şimdi ve burada" ilkesiyle güncel olarak kişide sıkıntı yaratan sorunlar üzerine odaklanır. Çeşitli hastalıkların yaşamı kısıtlayan etkileri hastayla birlikte ele alınır. Danışanın hastalığı nedeniyle yapamadığı çeşitli aktiviteler tedavideki hedefler olarak belirlenir ve tedavi sonunda hastalığın yaşam alanlarında oluşturduğu kısıtlamalar ortadan kaldırılarak yaşam kalitesinin iyileştirilmesi hedeflenir. Bilişsel davranışçı terapi kısa süreli terapiler gurubundadır.

Kişinin öz kaynaklarını kullanarak sıkıntı yaratan durumlarla başa çıkabilmesine yardımcı olacak becerileri kazandırmak asıl hedeftir. Terapist ve danışanın birlikte çalışarak belirlediği hedeflere ulaşmak ve değişim oluşturabilmek için seanslar esnasında öğrenilenler seanslar arasında uygulanmaya çalışılır. Seans içinde terapistten öğrenilen bilginin beceriye dönüştürülebilmesi için uygulamada ev ödevlerinden yararlanılır.

Özetle bilişsel davranışçı terapi sorun yaratan belirtileri hedef alan, sıkıntıyı azaltmayı, sorun yaratan düşünce biçimlerini yeniden gözden geçirmeyi ve sorun çözmede yardımcı olacak yeni stratejiler öğretmeyi amaçlayan etkinliği araştırmalarla gösterilmiş bir psikoterapi türüdür.

Bilişsel davranışçı terapide, terapist ve danışan birlikte çalışarak danışanın sorunu hakkında ortak bir fikir edinir. Sonra, sorunu birlikte anlayarak mevcut sorunun danışanın düşünce, duygu ve davranışları ile gün içindeki işlevlerini nasıl etkilediğini belirlemeye çalışırlar.

Danışanın kişisel sorunlarının anlaşılması takiben terapist ve danışan bir sonraki aşamada tedavi hedefleri belirleyip bir tedavi planı oluştururlar. Terapinin amacı danışanın sorunlarını çözmekte halen kullandığı baş etme yöntemlerinden daha yararlı olabilecek yeni çözümler üretebilmesini sağlamaktır. Sonrasında danışanın terapi seansları içinde öğrendiklerini terapi seansları arasındaki zamanlarda da uygulaması istenir.

Terapinin ne kadar süreceği terapistle danışan tarafından birlikte belirlenir. Bazı danışanlar için 6 -10 seans gibi kısa bir süre yeterli olabilir. Kişilik bozuklukları gibi daha uzun süreli tedavi gerektiren durumlarda danışanların aylarca hatta bir yılı geçen bir süre boyunca terapiye devam etmesi gerekebilir. Danışanla başlangıçta, çok ağır bir kriz durumu söz konusu değilse haftada bir kez görüşülür. Kişi kendini daha iyi hissetmeye başlayınca seansların aralığı açılmaya başlar. Önceleri 15 günde bir daha sonra üç haftada bir olacak şekilde görüşmelerin arası kademeli olarak açılır. Böylece terapi devam ederken öğrenilen becerilerin gündelik hayat içinde uygulanarak denenmesi sağlanır. Terapi sona erdikten 3, 6 ve 12 ay sonra birer güçlendirme seansı yapılır.

Bilişsel davranışçı terapi ile ilaç tedavisinin birlikte kullanılması mümkündür. Bir çok durum hiç ilaç kullanmadan tedavi edilebileceği gibi sadece ilaç kullanımıyla geçen sorunlar da olabilir. Her iki tedavi türünün de etkili olduğu durumlarda tercih danışana bırakılabilir. Bazı rahatsızlıklar genellikle her iki tedavinin de birlikte kullanılmasına daha iyi yanıt verir.

Bilişsel davranışçı terapinin çocuk ve ergenlerde kullanımı da oldukça iyi sonuçlar vermektedir. Genellikle depresyon, anksiyete bozuklukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, enürezis noktürna, travma ve travma sonrası stres bozukluğuyla ilişkili belirtilerin tedavisinde kullanılır.

Bu terapi türünün etkililiğini gösteren pek çok bilimsel veri mevcuttur. Bu veriler bilişsel davranışçı terapinin aşağıda sayılan sık görülen psikiyatrik bozuklukların tedavisinde etkili olduğunu göstermiştir. Bilişsel davranışçı terapi bu bozuklukların tedavisini konu alan pek çok kılavuzda etkili bir tedavi yöntemi olarak yer almaktadır:

• Anksiyete bozuklukları
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Panik bozukluk
• Hipokondriyazis (Hastalık kaygısı bozukluğu)
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Yaygın anksiyete bozukluğu
• Depresyon
• Cinsel işlev bozuklukları
• Çift tedavileri ve aile terapileri
• Alkol ve madde kötüye kullanımı
• Yeme bozuklukları
• Somatoform bozukluklar
• Sosyal fobi
• Özgül fobiler
• Tik gibi çeşitli davranış problemleri
• Yeme bozuklukları

Ayrıca bilişsel davranışçı terapinin aşağıda yer alan diğer durumlarda da tedaviye katkı sağladığı gösterilmiştir:

• Şizofreni
• İki uçlu bozukluk (Bipolar bozukluk)
• Öfke kontrolü
• Kişilik bozuklukları
• Ağrı kontrolü
• Çeşitli sağlık sorunlarına uyum sağlama
• Uyku bozuklukları